همواره یکی از مهمترین سوالات دانشجویان و پژوهشگران جوان این است که چه مقاله ای معتبر است و معیار اعتبار یک مقاله چیست؟ در این نوشتار به طور اختصار به چند پارامتر مهم برای انتخاب یک مقاله خوب اشاره خواهم کرد.

از کجا شروع می کنید؟ در واقع باید برگردیم به جایی که می خواهیم تحقیق خود را شروع کنیم.  باید اشاره کنیم که در انتخاب یک مقاله خوب، برخی از تکنیک ها و همچنین تجربه های فرد از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. معمولا نقطه شروع یک پژوهش را می توان مطالب آموزشی و پژوهشی دانست که معمولا در کشور ما توسط اساتید به دانشجویان انتقال داده می شود. ممکن است این رویداد به عنوان مثال در یکی از دروس دوره کارشناسی ارشد اتفاق بیافتد که اصول اساسی یک مبحث (دانش، علم، موضوع درسی) توسط استاد معرفی شود. مسلما وقتی استاد مطلبی را آغاز می کند آن مبحث، موضوع روز نیست بلکه احتمالا و معمولا مروری بر پیدایش و تاریخچه آن موضوع است و نزدیک شدن به موضوعات روز آن مبحث به علایق و توانمندیهای استاد مربوطه وابسته است.

اما نباید یک نکته اساسی را فراموش کرد و آن اینکه مقطع تحصیلات تکمیلی، یک مرحله پژوهش محور است و دانشجو باید به اصول تحقیق و پژوهش آشنا و به مرور زمان مسلط شود.

در مطالب معرفی شده توسط استاد، احتمالا کتاب و اسلایدهایی مرتبط با موضوع مورد نظر معرفی می شوند که این اولین قدم در شروع پژوهش خواهد بود. یعنی لازم است  مروری بر تاریخچه موضوع داشته باشیم. شاید خنده دار باشد ولی این فرصت را از دست ندهید و سری به ویکی پدیا بزنید تا با کلیات موضوع آشنا شوید. به نظر من این گام بسیار مهم است زیرا شما با مطالبی آشنا می شوید که می توانند کلمات کلیدی خوبی برای تحقیق شما محسوب شوند. همچنین اگر کتابی در خصوص آن موضوع معرفی شده است مروری کلی بر مقدمه آن کتاب داشته باشید تا در فرصت مناسب به سراغ فصل های آن بروید.

به این ترتیب می توان گفت نقطه آغاز یک تحقیق عبارت است از:

مرور کلی پیرامون مبحث مربوطه

به این ترتیب شما با مشکلات و خلاء های مرتبط آشنا شده و به جای جستجوی کلمات کلیدی عمومی، از واژه های خاص تر استفاده می کنید. در واقع، یافتن کلمات کلیدی مناسب به منظور جستجوی مقالات معتبر یک هنر است! یعنی اگر بتوانید کلمات کلیدی خوب پیدا کنید، می توانید مقالات خوب را بیابید و راه صحیحی را برای پژوهش در پیش گیرید. پس در این مرحله عجله نکنید حتی اگر لازم است چند بار کلیات را مرور کنید تا بفهمید مسئله چیست و چه خلاء ها و چالش هایی موجود است.

گام دوم

چند کلمه کلیدی خوب را انتخاب کنید و در پایگاههای علمی آنها را جستجو کنید تا لیست مقالات علمی نمایش داده شود در این جا نیز باید توجه داشته باشید که چه مقاله ای را انتخاب می کنید! اگر قرار باشد من مقاله ای را انتخاب کنم سعی می کنم تاریخ انتشار آن حداکثر مربوط به 5 سال گذشته باشد. به عبارت دیگر، مقاله ای که مثلا 10 سال پیش چاپ شده است چیزی برای توسعه دادن ندارد!

شما باید سلسله مراتب پیشرفت و توسعه یک موضوع را دنبال کنید به طور مثال مبحث مورد نظر شما در چند کنفرانس احتمالا دنبال می شود یعنی مقاله ای که بر روی یک موضوع خاص کار کرده است و در سال 2010 چاپ شده است به احتمال فراوان در سال 2011 همان کنفرانس نیز مجددا مطالبی پیرامون آن موضوع خواهید یافت. بنابراین به پیشرفت موضوع مورد نظرتان در سالهای متوالی یک کنفرانس یا ژورنال توجه داشته باشید.

توجه داشته باشید

اگر چه ژورنالها و کنفرانس های نسبتا عمومی خوب و معتبر زیادی وجود دارد ولی توصیه می کنم به کنفرانس ها و ژورنالهای تخصصی توجه ویژه داشته باشید مثلا در رشته کامپیوتر، هوش مصنوعی یک زیر گرایش است و کنفرانس ها و ژورنالهای زیادی در این خصوص وجود دارد، پردازش تصویر یکی از زیر گرایش های هوش مصنوعی است و اگر مقاله ای پیرامون مبحث تصویر  در کنفرانسی مثل انجمن کامپیوتر ارائه بشود دور از انتظار نیست ولی مقالاتی که در ژورنال IET Image Processing به چاپ می رسند مطمئنا از کیفیت بالاتری برخوردار هستند. اگر چه این مطلب چیزی از ارزش آن کنفرانس کم نمی کند ولی امروزه بسیاری از ادیتورها و داوران ژورنالها و کنفرانس ها به این نکته اهمیت می دهند که منابع مورد مطالعه شما از کدام مرجع می باشند.

شاید برایتان جالب باشد یا حتی برخی اوقات از این چنین رفتاری از سوی ادیتور یک  ژورنال ناراحت شوید. اما در واقع، هنگامی که یک تحقیق خوب را برای آن ژورنال ارسال کرده اید و آنها به دلیل آنکه به مقالات ژورنال خودشان ارجاع نداده اید به شما پنالتی بدهند! نبایستی عجله کنید زیرا این رفتار ادیتور دور از انتظار نیست! چرا؟

در حقیقت از دیدگاه ژورنالهای خیلی معتبر، که معمولا ما ایرانیها در ایران از آنها به عنوان ISI یاد می کنیم، وقتی یک پژوهشگر می خواهد یک تحقیق عمیق و اساسی را ارائه کند کاملا بدیهی است که باید از منابع کاملا تخصصی استفاده کند. اینجاست که اگر در منابع به مرجعی از یک کنفرانس عمومی ارجاع داده شود ممکن است ادیتور تمایلی برای بررسی آن مقاله از خود نشان ندهد!

موضوع فوق نشان دهنده آن است که انتخاب منبع چقدر مهم است.

مراقب باشید

نکته دیگری که از اهمیت زیادی برخوردار است و متاسفانه در رفتار پژوهشگران جوان ما مشاهده نمی شود توجه به نوع مقاله مورد تحقیق است. بارها مشاهده کرده ام دانشجویی که هنوز حتی یک مقاله فارسی ارائه نکرده است به دنبال مقالات مروری (Survey) یا  حتی Transaction های فوق العاده به روز می باشد! مسلم است آن مقاله جزء بهترین هاست ولی شاید مطلوب شروع یک پژوهش نباشد و حتی موجب ناامیدی شما گردد. به طور غیررسمی لازمه چاپ چنین اثری، پشوانه تحقیقاتی و پژوهشی نویسنده است یعنی این کاملا بدیهی است که ادیتور با عنوان "بنظر می رسد شما سابقه لازم در این خصوص را ندارید" مقاله شما را بدون داوری برگرداند! که شاید از دیدگاه ما بی احترامی تلقی شود ولی حقیقت امر این است که دانش در آن سطح نمی تواند یک شبه و معجزه وار تولید شود! بنابراین کسی که می خواهد اثری را در Nature به چاپ برساند مسلما باید سالها تحقیق و تجربه داشته باشد تا حتی مقاله ایشان مورد ارزیابی قرار گیرد پس اصرار نداشته باشیم مقالات مورد مطالعه مان حتما بهترین ها و برترین ها باشد.

از سوی دیگر باید نگران مقالات بسیاری از نویسندگان چینی، هندی، پاکستانی، ایرانی، ترک و غیره بود یعنی با دیدن نام این کشورها حساسیت بیشتری در انتخاب مقاله به خرج دهید. امیدوارم این سخن من  موجب بی احترامی به هیچ فردی نگردد زیرا این سخن فقط از سر دلسوزی و برای هشدار دادن به محققان جوان است.

پس بین یک مقاله خیلی معتبر و یک اثر ساده و دقیق مصالحه کنید.

به علاوه، شاید یک نکته مهم  در انتخاب مقاله میزان نزدیک بودن مقاله به موضوع مورد تحقیق و علاقه شما باشد. پس از این مهم هم غافل نشوید.

از عنوان نویسندگان مشهور استفاده کنید

مثلا اگر در عنوان نویسندگان یک مقاله مرتبط با یادگیری ماشین (Machine Learning) نام Trevor Hastie را مشاهده کردید می توانید با خیال آسوده آن مقاله را بعنوان یک مرجع خوب انتخاب کنید. زیرا وی سومین نفری است از دیدگاه گوگل (Scholar Google) که مقالات و کتابهایش بیشترین ارجاع را در علم یادگیری ماشینی داشته اند. پس نویسنده اصالت لازم را دارد و مطمئنا مقاله ای که توسط دانشجویان یا همکاران وی و با عنوان وی به چاپ رسیده موردتایید ایشان بوده است. در حقیقت شما باید افراد را بشناسید! اصلا از دیدگاه من عجیب است کسی با منطق فازی کار کند و مثلا زاده، سوگنو و ... را نشناسد، یک محقق خوب کارهای خوب را دنبال می کند یعنی محقق خوب کسی است که بداند چه ژورنالهایی، چه کنفرانس هایی و چه نویسندگانی (محققینی) در علم مورد نظر فعال و به روز هستند.

در انتها لازم به ذکر است که در این مطلب سعی داشتم تجربیات خود در فرایند تحقیق و پژوهش را به گونه ای ساده، روان و به دور از تکلف در اختیار دوستداران و علاقمندان قرار دهم. در نتیجه، هر گونه کاستی و نقصی را به دیده اغماض نگریسته و بر من ببخشایید.

با آرزوی موفقیت برای همه هموطنانم

رک : دکتر مهدی خسروپور، استاد دانشگاه Pennsylvania State University

Handbook of Research on Public Information Technology

برای دریافت اصل مقاله و دانلود مقالات ISI به وب سایت ایران سای – مرجع علمی فنی مهندسی مراجعه نمایید.